4,5 yıl boyunca yavaş yavaş ve sinsice yürüttüğüm bir kişisel araştırma-eğlenme projesi olan Grafik Anket (Graphic Survey) için 150 kişiden 9 meşhur logo/işareti akıllarında kaldığı kadarıyla çizmelerini istedim ve bu 1350 çizimi filtrelenebilir bir arşive dönüştürdüm. Anketler birebir görüşmeyle ve basılı formlar üzerinden yapıldı. Katılımcılar çizimlere başlamadan önce ilgili markalara olan aşinalıklarını not ettiler. Ardından zaman sınırı olmaksızın, gerçek logolara bakmadan, başkalarına sormadan, hatırladıkları şekilde logoları çizdiler.

Projenin web sitesinde arşivi markalara, aşinalıklara, katılımcıların yaşlarına, cinsiyetlerine, ve mesleklerine (ve bunların kombinasyonlarına) göre filtreleyebiliyorsunuz. Bir çizime tıkladığınızda kendi sayfasına gidip orijinal logo ile karşılaştırabiliyorsunuz. Ayrıca bir katılımcının tüm çizimlerini görmek için çizimlerin altındaki Person ID numarasına tıklayabilir, veya filtre sayfasında Sorting menüsündeki arama çubuğuna ID numarasını yazabilirsiniz.

2013 Ocak’ta başladığımdan beri, benzer çabalardan haberdar oldum (örnek 1, tarih belli değil; örnek 2, 2015) ama benimki gibi katılımcılar hakkında bilgi toplayan ve arşivi sistematik bir yapıda sergileyen bir çalışma görmedim. Bu arşivin hem logoların doğru algılanma ve hatırlanma becerileri, hem de insanların (genel olarak, veya “25–29 yaş arası tasarımcılar” gibi belli alt grupların) görsel algıları hakkında bir şeyler söyleyebileceğini tahmin ediyordum, ama yine de en büyük motivasyonum çizimlere bakmanın çok eğlenceli olmasıydı. Şuna bakar mısınız.

Tabii ki asıl ilgilendiğim şey, insanların ne kadar güzel çizdikleri değil – herkesin çizim becerisi farklı, ve gerçek logolara saf görsel bir benzerlik ne katılımcıların ne de logoların başarısı için ölçüt olmalı. (Logolar, bazı özel durumlar dışında, insanlar rahat çizsin diye tasarlanmazlar. Türk Lirası işareti ise bir logo değil, ve günlük hayatın içerisinde var olmaya çalışan bir işaret olarak insanlarca ne kadar isabetli çizildiği önemli.) Çizimlerin çirkinliği veya çocuksuluğu burada komikliği yaratan şey, ve ciddi bir sonuca işaret etmiyor.

Fakat, farklı sorular sorarak bu çizimlere daha ciddi bir şekilde yaklaşmak mümkün: Hangi yapılar/parçalar – korkunç çizilseler bile – daha çok insan tarafından algılanıyor ve hatırlanıyor? Hangi grafik oyunlar anlaşılmıyor? (Kanal D logosunun ters yöne doğru çizilmesi, birçok insanın ‘D’ harfini görmediğine işaret ediyor.) Asimetrik yapılarda hangi sol-sağ hatalarını yapıyoruz? Bir kurumun yıllar boyunca kullandığı farklı logolardan hangisi akılda kalmış? İnsanların hiç hatırlamadığı ve boş bıraktığı logoların özel bir durumu var mı? Ve bütün bu sorular için demografik örüntüler var mı?

Hangi logoları ankete dahil edeceğime birçok değerlendirme ve deneme sonucu karar verdim. Çoğunu (6’sını) Türkiye’den seçmemin çeşitli nedenleri vardı. Öncelikle, ben İstanbul’da yaşıyorum, ve katılımcılar da benim çevremdeki (ve onların çevresindeki) insanlar; bunu internet üzerinden yapılan bir ankete dönüştürmekten kaçındım çünkü hile yapılmasını istemiyordum. (Bu aynı zamanda yaş ve meslek açısından katılımcı profillerinin istediğim kadar dengeli olmamasının da sebebi.) Ayrıca, 100 yıllık spor kulüpleri, 20 yıllık bir televizyon kanalı gibi farklı hayat sürelerine ve kullanımlara sahip logoları dahil etmek istiyordum ve bu coğrafi bir odak gerektiriyordu. Futbol kulübü amblemlerini dahil etmemin en önemli nedeni ise, “üç büyükler” grubu olarak, aşinalığın ve taraftarlığın etkilerini görebilmek için özel bir vaka sunmalarıydı. (Bildiğiniz gibi, Türkiye’de dominant spor futbol, ve – ben dahil – konuyla ilgilenmeyenler bile bu görsellere hayatları boyunca maruz kalıyor.)

Çıkan Bazı Sonuçlar

Demografik sonuçlar çıkarmak için örneklemimin henüz yeterince geniş olmadığının farkındayım, ama 150 kişiyle bile bazı genel sonuçlara varmak mümkün. (Aşağıdaki çizim örneklerine tıkladığınızda o çizimin Grafik Anket sitesindeki sayfasına gidip detaylarına ulaşmanız mümkün.)

• Markaya “çok aşina” olduklarını söyleyen insanların sayısına göre sıraladığınız zaman, liste şöyle (azalan sırada):

1. Apple
2. Windows
3. Turkcell
4. Türk Lirası
5. Kanal D
6. Twitter
7. Galatasaray SK
8. Beşiktaş SK
9. Fenerbahçe SK

• 4 kişiden 1’i Kanal D logosunu ters yöne bakacak şekilde çiziyor; bu da birçok insanın logoyu ‘D’ harfi olarak algılamadığına işaret ediyor. Bunun bir logo için problem teşkil ettiğini söyleyebiliriz. (Belki bazı katılımcılar, küçük harf ‘d’ ve büyük harf ‘D’nin farklı yönlere bakıyor olması yüzünden karıştırıyor olabilir; yine de logonun büyük ‘D’ üzerinden yaratıldığı aşikâr.)




• Windows’un logosu konusundaki kararsızlığı, insanların hafızalarına da yansıyor; “Windows logosu” denince akla gelen şeyler çok çeşitli.




• Türk Lirası işareti kısa sayılabilecek ömrüne göre iyi bir bilinirliğe ulaşmış görünüyor. Yine de çoğunlukla altındaki sert köşe atlanıyor, yumuşak bir dönüş yapılıyor.



• Türk Lirası işareti bazen Yen işaretiyle karıştırılıyor. (Anket sonrası konuşmalarda, bir zamanlar kullanılan “Yeni Türk Lirası” ifadesinin ve “YTL” kısaltmasının bu durumda payı olduğunu anladım.)


• Bazı insanlar logolar yerine maskotları hatırlıyor, veya onları çizmeyi tercih ediyor.



• Fenerbahçe’ninki en az hatırlanan logo; katılımcıların %33’ü boş bırakmış. (Beşiktaş için %25; Galatasaray için %13.)




• Galatasaray ambleminde ‘G’ ve ‘S’ harflerinin iç içe geçmesi basit ve akılda kalıcı bir oyun; diğer futbol kulübü amblemlerini hiç hatırlamayan veya sadece ‘BJK’, ‘FB’, ‘GS’ yazıp geçen katılımcılar bile Galatasaray’daki durumu hatırlayıp basitçe çizmeye çalışıyor.




Katılımcı 120





Katılımcı 10




• Turkcell için, birçok katılımcı ikon yerine logotipi hatırlıyor. 3 kişiden 1’i, diğer grafik elemanlar (maskot, antenler, vs.) olsun ya da olmasın, markanın adını yazıyor ve hatta bold yazıyüzünü taklit etmeye çalışıyor. Bu, uzun vadeli tutarlı tipografinin gücünü gösteren ilginç bir durum.



• İnsanlar logoyu tam olarak hatırlamasalar bile, genel şekli hakkında kaba bir fikre sahip olabiliyorlar, ve bunun için başka benzer şekilleri referans olarak kullanabiliyorlar. Bazı güzel örnekler, Galatasaray ambleminin ampersand (“ve” işareti) ve sol anahtarı şeklinde çizilmesi.

1350 çizimlik arşivi incelemek, anonim katılımcılarla rahat rahat dalga geçmek, favorilerinizi seçmek, ve belki kendi sonuçlarınızı çıkarmak için siz de Grafik Anket sitesinde zaman geçirebilirsiniz.

Teşekkür

Eser Aygün taranan formlardan çizimlerin otomatik olarak kesilmesini sağlayan bir program yazdı. Emre Parlak ile birlikte (kendimize siyah dışında – gri dahil – hiçbir renk kullanmama kuralı koyarak) projenin web sitesini tasarladık. Kayhan Yalınkılıç ve Gökmen Kurtoğlu sitenin programlamasını yaptı. 150’den fazla kişi beni kırmayıp Grafik Anket’e katıldı, ve bunlardan bazıları kendi çevrelerinden daha çok kişiye ulaşmam için çaba harcadı. Herkese teşekkürler.